یادگیری مشاهده ای

اجازه دهید این بخش را با چند سوال شروع کنیم

• آیا می­شود با مشاهده کردن چیزی را آموخت؟
• ابزار یادگیری کودکان چیست؟
• آیا خشونتی که کودکان از طرق مختلف در معرض آن هستند باعث بروز رفتارهای خشونتی در آن­ها می­شود؟

نظریه ی یادگیری از طریق مشاهده کردن

آقای آلبرت بندورا یکی از برجسته­ترین افراد در زمینه­ی روانشناسی اجتماعی است و با نظریه­ی یادگیری اجتماعی و پژوهشی که در این زمینه انجام داد به شهرت رسید. و بر اساس این پژوهشی که انجام داد یک نظریه مطرح کرد و طبق ان نظریه سیستم یادگیری اولیه در انسان­ها را سیستم یادگیری از طریق مشاهده نام­گذاری کرد که بیشتر این سیستم در کودکان قابل مشاهده است طبق این نظریه کودکان از طریق مشاهده و تقلید چیزهای مختلف را از آن­ها یاد میگیرند. و این سیستم یادگیری به وسیله­ی مجموعه­ای از نورون­ها که به آن­ها نورون­های آینه­ای گفته می­شود ایجاد می­شود و این سیستم باعث بروز رفتارهای بد و پرخاشگرانه و یا رفتارهای درست می­شود و پایه و اساس این نظریه این سوال بود که چه عاملی باعث بروز رفتارهای مختلف در کودکان می­شود.

پژوهش عروسک بوبو

یکی از مشهورترین پژوهش­های آلبرت بندورا مربوط به آزمایش عروسک بوبو است. و به وسیله­ی این آزمایش قصد داشت نشان دهد که مشاهده­ی رفتارها می­تواند روی کودکان تاثیرات بدی داشته باشد. در این پژوهش از 72 کودک 3 تا 6 سال به کار­گیری شد که به سه گروه 24 نفره تقسیم شدند و در این آزمایش نیمی از کودکان پسر و نیم دیگر دختر بودند. که در هر سه گروه 12 تا دختر و 12 تا پسر به کارگیری شد.

گروه اول

ابتدا کودکان را به اتاقی بردند و یک فرد بزرگسال هم در آن اتاق به مدت 10 دقیقه به عروسک بوبو پرخاشگری فیزیکی و کلامی کرد تا کودکان را به تحریک و پرخاشگری وادار کنند. و بعد کودکان را به صورت تک تک به یک اتاق دیگر بردند و آن اتاق حاوی اسباب­بازی بود و به مدت 2 دقیقه به آن­ها اجازه­ی بازی ندادند تا آمادگی لازم برای پرخاشگری در آن­ها ایجاد شود.

گروه دوم

در گروه دوم هم مانند گروه اول رفتار یک فرد بزرگسال را مشاهده کردند که در حال بازی با عروسک بوبو بود ولی رفتاری که آن فرد بزرگسال با اسباب بازی­ها انجام داد رفتار پرخاشگرانه و خشونت ­آمیز نبود.

گروه سوم

و گروه سوم گروهی بودند که هیچ الگوی بزرکسالی را مشاهده نکردند و به تنهایی در اتاق بازی کردند در واقع گروه سوم گروه کنترل بودند که رفتار آن­ها را با رفتار دو گروه قبلی مقایسه کردند.

یادگیری مشاهده ­ای

نتیجه­ای که از این آزمایش گرفته شد کودکانی که در معرض الگوهای رفتاری پرخاشگر و آرام قرار گرفته بودند رفتارهای متناسب با الگوهای رفتاری خود را نشان میدادند و این آزمایش نشان داد که کودکان با مشاهده کردن اطرافیان خود الگوبرداری می­کنند، زمانی که این پژوهش انجام شد آلبرت بندورا نظریه­ی یادگیری مشاهده­ای را مطرح کرد که این نظریه از چهار بخش تشکیل شده است:

• توجه کردن
• حفظ اطلاعات
• پیاده سازی اطلاعات
• حفظ انگیزه

در واقع یادگیری مشاهده­ای و تقلید، ابتدایی­ترین نوع یادگیری است که تقریبا در بیشتر کودکان مشاهده می­شود که رفتارهای بزرگسالان را تقلید می­کنند واضح­ترین مثالی که می­شود برای این نوع یادگیری زد این است که والدینی که در حال نماز خواندن هستند کودکان در حال تقلید از آن­ها هستند و رفتارشان را تکرار می­کنند نکته­ای که در این نوع یادگیری وجود دارد این است که اگر کودک از فردی که الگو برداری می­کند اگر آن فرد به خاطر کاری که انجام داده است مورد تشویق قرار بگیرد کودک هم تشویق به انجام آن کار می­شود ولی اگر مورد تنبیه قرار گیرد انگیزه و تمایلش برای انجام آن کار کم می­شود.

اما بپردازیم به این نکته که این نوع یادگیری به کدام بخش مغز ما مربوط می­شود

نورون­های آینه ­ای

یادگیری مشاهده­ ای و نورون­های آینه­ ای

یک پژوهشی انجام شد در دانشگاه پارما ایتالیا توسط آقای جیاکومو رزولاتی روی میمون­های ماکاک، و در این پژوهش فعالیت­های الکتریکی سلول­های عصبی مغز را مورد بررسی قرار دادند. و این پژوهش به این صورت بود که زمانی که میمون به چیزی دست میزد ناحیه­ی حرکتی مغز میمون فرمان­های الکتریکی را تولید می­کردند و پیغام­ها در طول اعصاب حرکت می­کردند و به عضلات می­رسید و به صورت اتفاقی یک دانشجویی با در دست داشتن یک بستنی وارد اتاق شد و میمون هم در حال مشاهده آن دانشجو بود و زمانی که دانشجو  بستنی را در دهانش گذاشت در مغز میمون و در بخش حرکتی مغز میمون هم سیگنال های الکتریکی تولید شد و این آزمایش بعدها به وسیله­ی بادام و موز نیز انجام شد، در واقع جیاکومو رزولاتی متوجه شد زمانی که فردی در حال انجام کاری مشخص است و فرد دیگر در حال مشاهده­ی آن است دقیقا در مغز هر دو فرد همان بخش حرکتی فعال می­شود و دانشمندان به این نتیجه رسیدند که در مغز همه­ی جانوران از جمله انسان نورون­هایی وجود دارد که مسئول تقلید رفتار است که به نام نورون­های آینه­ای نامگذاری شد.که پایه و اساس فعالیت این بخش از مغز و نورون­ها مشاهده کردن است و زمانی که فردی در حال انجام کاری است و فرد دیگر با مشاهده­ی آن عینا همان رفتار را تکرار می­کند و مارکو ایاکوباتی دانشمند عصب شناس دانشگاه UCLA کالیفرنیا می­گوید زمانی که یک وضعیت اضطراری عاطفی و یا ناراحتی برای من پیش می­آید شما با دیدن ناراحتی من دلسوزی و همدردی می­کنید زیرا آنچه را که من احساس می­کنم مغز شما نیز آن را درک می­کند در واقع نورون­های آینه­ای برای تقلید کردن به چند إلمان و سازوکاری که در بالا اشاره کردم احتیاج دارد یعنی توجه، حفظ اطلاعات، پیاده سازی اطلاعات، و حفظ انگیزه.

یکم راجع به مغز بدونیم

در جلوی مغزمان بخشی وجود دارد که مربوط به نورون­های حرکتی می­باشد زمانی که یک فعالیتی انجام می­دهیم این نورون­ها فعال می­شوند مثلا زمانی که دستم را سمت چیزی دراز می­کنم تا آن را بردارم نورون های حرکتی این قسمت مغز فعال می­شود و همین نورون­های حرکتی یک زیر مجموعه­ای دارند به نام نورون­های آینه­ای زمانی که فردی به فرد دیگر نگاه می­کند این نورون­ها فعال می­شوند یعنی زمانی که شخص در حال انجام فعالیتی است و فرد دیگر به آن مشاهده می­کند این نورون­ها فعال می­شوند و در واقع این نورون­های آینه­ای قابلیت تقلید کردن از رفتار و اخلاق دیگران را دارد.

برای بقا ما لازم بود

بیایید برگردیم به چند هزار سال پیش زمانی که اجداد ما در غارها زندگی می­کردند مثلا فرض کنید فردی آتش را کشف کرده است برای اینکه بتوانند برای اولین بار آتش را کشف و ایجاد کنند ممکن است ایده­ی انجام آن چند سال طول بکشد و یا اصلا ممکن است به صورت اتفاقی نحوه­ی ساختن آن را یاد گرفته باشند ولی به هر حال افراد دیگر با مشاهده و تقلید کردن از آن­ها در عرض چند ثانیه درست کردن آتش را یاد گرفتند و به افراد دیگر منتقل کردند و یا مثال  دیگر این است که زمانی که افراد به شکار می­رفتند و حیوانات را می­کشتند با پوست حیوانات برای خود لباس درست می­کردند و این کار آن­ها جانشان را از سرما حفظ می­کرد و باعث زنده نگه داشتنشان می­شد و یا ساخت ابزارآلاتی که با آن به شکار بروند تا بتوانند غذای خود را تهیه کنند و از گرسنگی در امان بمانند و زمانی که فردی برای اولین بار این کار را انجام داده است بقیه ­ی افراد گروه و قبیله در عرض چند ثانیه و چند دقیقه از آن­ها یاد گرفتند.

و این کار به وسیله­ی نورون­های آینه­ای انجام شده است  و قطعا وجود آن برای ما لازم و ضروی بود و به همین صورت فرهنگ­ها و تمدن­های مختلفی شکل گرفته است در بخش­های مختلف کشورمان فرهنگ­های مختلفی را مشاهده می­کنیم که این فرهنگ­ها به صورت منطقه­ای است کسانی که در یک منطقه و در یک بخش به صورت جمعی زندگی می­کنند فرهنگ­ها و سبک­های خاصی برای زندگی دارند که به صورت مسری به همه ی اطرافیان خود منتقل می­کنند در واقع اطرافیان آن­ها مشاهده می­کنند و با مشاهده­ی آن مدل­های زندگی فرهنگ و آداب و رسوم و رفتارها را یاد می­گیرند. و همانطور که آقای گرین فیلد روانشناس دانشگاه UCLA کالیفرنیا می­گوید نورون­های آینه­ای مبنای تکامل و فرهنگ را ایجاد می­کند در واقع نورون های آینه­ای به طور مستقیم فرهنگ را جذب می­کند.