در مقاله ی اهمیت خواب راجع به این موضوع صحبت کردیم خواب یک عامل بیولوژیکی بسیار مهم است و همه ی فعالیت های بدن را سازماندهی میکند اگر مطالعه نکردید به لینک زیر بروید و مقاله را حتما مطالعه کنید

نقش خواب روی سلامتی ما

و اما در این مقاله میخواهیم راجع انواع خواب صحبت کنیم و بررسی کنیم که چه تاثیری روی یادگیری ما دارد اما قبل اینکه انواع خواب را بررسی کنیم به این موضوع میپردازیم که خواب چطور ایجاد میشود.

ریتم خواب

دو عامل اصلی وجود دارد که مشخص میکند چه زمانی باید بخوابیم و چه زمانی باید بیدارشویم

• چرخه بیولوژیکی 24ساعته
• ملاتونین

چرخه بیولوژیکی

بدن همه ی موجودات ریتم 24ساعته یا چرخه ی 24 ساعته دارد که فرایندهای مهم و حیاتی بدن مثل ترشح هورمون ها خوابیدن دفع مواد، گرسنگی و خوابیدن و بیدار شدن را دارد. و در واقع ساعت بیولوژیکی عملکردهای حیاتی بدن را تنظیم میکند.

این ساعت زیستی در هیپوتالاموس مغز قرار دارد و در پاسخ به نور و تاریکی فعالیت میکند و در واقع زمانی که ریتم ساعت زیستی تغییر میکند یعنی میزان خوابمان کم شده است در نتیجه عملکردهای حیاتی بدن نیز دچار اختلال و تغییر میشود و عواقب این امر باعث بروز بیماری های مختلف میشود

در واقع مشکل اختلال در ریتم شبانه روزی به دلیل خواب ناکافی یا استفاده از دارو یا مواردی مثل کافئین است که باعث تغییر این ریتم میشود.

در انسان و موجودات مهره دار ساختاری به نام هسته سوپراکیاسماتیک در بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس قرار دارد و از طریق عصب هایی که از چشم به آن میرسد کار میکند.

یک پژوهشی انجام شد روی گیاه قهر کن آشتی کن، زمانی که نور در روز به آن میخورد باز میشد و در هنگام شب بسته میشد و دانشمندان این گل را در داخل یک جعبه ی دربسته گذاشتن و گاهی اوقات در جعبه را باز میکردند و وضعیت گیاه را مشاهده میکردند و متوجه شدند زمانی که نور به آن نمیرسد باز هم گیاه روند خود را ادامه میدهد ولی کمی زمانش بهم میخورد ولی همان ریتم را برای خود حفظ کرده است و زمانی که ما نور را توسط اعصاب بینایی دریافت میکنیم و نور دریافت شده برای تنظیم چرخه ی بیولوژیکی به هسته ی سوپراکیاسماتیک در هیپوتالاموس میرود و به واسطه ی شدت آن نور مکانیزم های مغز و بدن تنظیم میشود.

ملاتونین

اما عامل دومی که زمان خواب و بیداری ما را مشخص میکند ماده ای شیمیایی به نام ملاتونین است هرچقدر که به غروب و شب نزدیک میشویم شدت نور کم میشود و ما از طریق اعصاب بینایی خود این تغییر شدت نور را دریافت میکنیم و هسته ی سوپراکیاسماتیک فرمان ترشح ملاتونین را صادر میکند و ملاتونین از غده های صنوبری که در پشت مغز ما قرار دارد ترشح میشود و وارد جچریان خون میشود و ملاتونین در خون گردش میکند و همهی سلول های بدن را به آرامش دعوت میکند و زمانی که مقدار ملاتونین در خون کم شود سلول خهای بدن از حالت آرامش خارج میشوند. و ترشح ملاتونین و میزان آن نیز با هسته سوپراکیاسماتیک و فرمان هایی که صادر میکند بستگی دارد.

چطور فشار خواب ایجاد میشود

زمان که از خواب بیدار میشویم ترشح ملاتونین در خون متوقف میشود و هورمون فشار خواب یا آدنوزین ترشحش شروع میشود و هر چقدر که زمان سپری میشود ترشح این ماده در بدن بیشتر میشود و زمانی که به انتهای روز نزدیک میشویم تجمع این ماده در خون فشار خواب را ایجاد میکند و یک حالت چرت زدن برای ما ایجاد میشود که نشانه های خوابیدن است و زمانی که میخوابیم فشار این ماده در بدنمان کم میشود.

پژوهش پروفسور ناتانیل کلیتمن روی خواب

پروفسور ناتانیل کلیتمن استاد دانشگاه شیکاگو به همراه دانشجوی خود یوجین آسرینسکی یک پژوهشی را در رابطه با خواب روی نوزادان انجام داددند و زمانی که نوزادان خواب بودند به مستند سازی الگوی حرکتی چشم نوزادان پرداختند و در طی این پژوهش با مورد عجیبی رو به رو شدند دوره هایی از خواب وجود دارد که چشم نوزادان در زیر پلک به سرعت از سمتی به سمت دیگر میرود و بعد از این مرحله چشم ها آرام میگرفتند و استراحت میکردند و این دو مرحله خواب مدام در طول شب تکرار میشود.

مرحله ی اول خواب

که حرکت سریع چشم از سمتی به سمتی دیگر اتفاق می افتد به آن خواب rem گفته میشود.

مرحله ی دوم خواب

که چشم ها آرام میگیرد خواب Nrem  می باشد.

مرحله ی خواب rem  مشابه زمانی است که ما بیدار هستیم و کم کم خوابمان عمیق تر میشود یعنی وارد فاز دوم خواب یعنی خواب nrem  میشویم در این مرحله خوب ما عمیق میشود.

ابتدا خواب سبک یعنی خواب rem اتفاق می افتد و هر 90 تا 100 دقیقه بین خواب rem و nrem جا به جا میشود

اگر شب را به دو نیمه تقسیم کنیم در نیمه ی اول شب چرخه ی خواب ما صرف خواب nrem است و بخش بسیار کمی مربوط به خواب rem است و بالعکس در نیمه ی دوم شب خوابrem  اتفاق می افتد و بخش بسیار کمی مربوط به خوابnrem  است.

خوابnrem  چهار مرحله ی کلی تقسیم میشود:

در مرحله ی 1 خواب سبک و سطحی است و به ترتیب هر چقدر به مراحل بالاتر میرویم خواب سنگین تر و عمیق تر میشود.  مرحله ی سه و چهار خواب عمیق محسوب میشوند.

تاثیر خواب در یادگیری

مهمترین نقش خواب در یادگیری محسوب میشود خواب nrem یا خواب عمیق باعث حذف و از بین بردن اتصالات عصبی غیر ضروری میشود و خوابrem  باعث تقویت اتصالات عصبی میشود.

در خواب عمیق اتصالات اضافی حذف میشود و یک مسیر درست و مشخص برای ان ساخته میشود و در ادامه خواب  سبک اتصالاتی که به جا مانده است را تقویت میکند یعنی حذف اولیه اتفاق می افتد و بعد جزئیات آن تقویت میشود و همانطور که گفتم در هر نود دقیقه این چرخه ادامه دارد یعنی اتصالات اضافی حذف میشود و بعد مسیرهای عصبی بر جا مانده تقویت میشود و مدام اتصالات سیناپسی در حال حذف شدن و تقویت شدن هستند و به نکته ای که باید توجه کنید این است که زمانی که شب ها دیر می خوابید از آنجایی که نیمه ی اول شب مربوط به خوابnrem  است یعنی اتصالات اضافی حذف میشود زمانی که دیر بخوابید این فرایند ناقص انجام میشود در نتیجه فرایند یادگیری شما هم با مشکل رو به رو میشود پس در نتیجه فرایند حذف اتصالات زاید را از دست داده اید یا ناقص انجام شده است و زمانی که شما هشت ساعت خوابتان را کنترل و مدیریت میکنید باعث میشود عملکرد مغز در حالت عادی باشد.